Το χαμόγελό και το βλέμμα της κυρίας Ειρήνης Διομήδους ήταν καρφωμένα στην τέχνη του κεντήματος που απλωνόταν κυριολεκτικά μπροστά της, και ήταν οι κύριες αφορμές για να την προσεγγίσω ρωτώντας την περισσότερα για την ασχολία της που δεν θα ήταν άλλη… από το Φυθκιώτικο Υφαντό.
Την κυρία Ειρήνη Διομήδους από τη Φύτη της Πάφου, τη γνώρισα στο διήμερο του FEMME FEST CYPRUS 2025, που έλαβε χώρα στον Δημοτικό Κήπο Λευκωσίας στις 24 και 25 Ιουνίου. Για να είμαι ειλικρινής… μου θύμισε την καλλιτέχνιδα γιαγιά μου που έφυγε πέρσι από τη ζωή, την οποία θυμάμαι μέχρι σήμερα σαν να ήταν χθες· να κρατά το σμιλί και τις κλωστές και να γεμίζει το πρόσωπό της «φως». Σαν να ήταν χθες που της έλεγα «γιαγιά μη βιάζεσαι να τελειώσεις το δημιούργημά σου. Θέλω να μάθω και εγώ». Μα το χέρι της «έτρεχε» όλο και περισσότερο.
Τις προάλλες όταν γνώρισα την κυρία Διομήδους, κατάλαβα ότι όντως η ασχολία των ανθρώπων με την τέχνη του κεντήματος, των υφαντών και των πλεχτών είναι γι’ αυτούς η συντροφιά και το πάθος τους να κρατήσουν, με πολλές δυσκολίες και προσπάθειες, την παράδοση.
Η κυρία Ειρήνη, λοιπόν, καθόταν ήσυχη στον αργαλειό της, μα την ίδια ώρα φαινόταν τόσο απασχολημένη. Μου εξιστόρησε αρκετά για την τέχνη των Φυθκιώτικων Υφαντών, με την οποία ασχολείται από δέκα ετών. Το φυθκιώτικο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κεντήματα του αργαλειού της κυπριακής υπαίθρου και ανήκει στην κατηγορία των παλαιότερων χειροτεχνημάτων του νησιού μας.
Σύμφωνα, μάλιστα, με ιστορικές πηγές, αν και δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για το πότε αναπτύχθηκε η τέχνη του Φυθκιώτικου, σύμφωνα με τον Γάλλο Μas Latrie, η τέχνη της υφαντικής παρουσίασε ιδιαίτερη ακμή κατά τον Μεσαίωνα, κυρίως την εποχή των Λουζινιανών (1192-1489) και η Φύτη αναφέρεται στον κατάλογο των φέουδων των Λουζιανιάν. Αργότερα, σύμφωνα με πληροφορίες της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής UNESCO, «η κα Lewis στο βιβλίο της με τίτλο A Lady’s impressions of Cyprus in 1893, γράφει με ενθουσιασμό για τα εξαίρετα αυτά είδη χειροτεχνίας της Φύτης και της γύρω περιοχής».
«Η τέχνη τούτη, εν πολλά δύσκολη αλλά έμαθά την και αγαπώ την», ανέφερε η κυρία Διομήδους και συνέχισε: «Έμαθεν μου τα πάντα για τούτη τη φυθκιώτικη τέχνη, η μάμα μου που εφάνισκεν. Από την αρχή μέχρι το τέλος, γιατί η διαδικασία είναι πολλά δύσκολη. Δηλαδή από τη στιγμή που κάθεσαι στον αργαλειό-αλλιώς τη βούφα για να δημιουργήσεις, αργότερα να ξεκινήσεις με το μάζεμα του βαμβακιού, μέχρι να ολοκληρώσεις τη δημιουργία σου μπλέκοντας κλωστές-νήματα με χρώματα δηλαδή, θέλει πάρα πολλή ώρα».
Τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι στις μέρες μας είναι πολύ δύσκολο να κρατηθεί η Φυθκιώτικη τέχνη καθώς στην κοινότητα της Φύτης, με πληθυσμό 80 περίπου κατοίκων, ελάχιστες είναι οι γυναίκες που υφαίνουν. Κύριες αιτίες, όπως σημείωσε, είναι ότι πλέον ο κόσμος δεν έχει αργαλειούς και ότι ο χρόνος που χρειάζεται για να ολοκληρωθεί ένα φυθκιώτικο έργο είναι πάρα πολύς. Συμπλήρωσε, επίσης ότι πλέον δεν αγοράζει ο κόσμος σε μεγάλο βαθμό τέτοιου είδους παραδοσιακά υφαντά.
Τα φυθκιώτικα χρησιμοποιούνται σε είδη οικιακού ρουχισμού, όπως σεντόνια, κουρτίνες, μαξιλάρια και τραπεζομάντηλα, ενώ όσον αφορά στον χρόνο ολοκλήρωσης κάποιας δημιουργίας, μπορεί να πάρει και δύο χρόνια. Όπως εξήγησε η κυρία Διομήδους, «εξαρτάται πάντα από το κέντημα». «Για παράδειγμα, αν ξεκινήσεις να κεντάς σκεπάσματα για το κρεβάτι, που θεωρούνται τα πιο δύσκολα και «χρονοβόρα» μπορεί να κάνεις και δύο χρόνια να τα ολοκληρώσεις γιατί χρειάζεται να ενώσεις τα φύλλα μεταξύ τους για να γίνει ένα μεγάλο σκέπασμα». Σημείωσε, επίσης, ότι μπορούν να φτιαχτούν και σιεμές-μαντηλιές γεμάτες κεντήματα, ή μεγάλα πετσετάκια τα οποία μπορούν να διακοσμηθούν στο τραπέζι, ακόμα να τοποθετηθούν σε κάδρο και να διακοσμήσουν τοίχους των σπιτιών.
Σήμερα τα φυθκιώτικα αποτελούν έμπνευση για νέες δημιουργίες και αξιοποιούνται σε αντικείμενα τα οποία ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες του ανθρώπου, όπως είναι οι τσάντες και τα πορτοφόλια.
Η αξιολάτρευτη κυρία Ειρήνη, ερωτηθείσα «αν σας έλεγαν ότι πρέπει να σταματήσετε αυτήν την τέχνη, τι θα κάνατε και πώς θα νιώθατε;», απάντησε χαρακτηριστικά ότι «είναι κρίμα να χαθεί μια τέχνη που χρονολογείται από χρόνια πολλά πριν. Μου αρέσει και θα την συνεχίσω. Είναι καλό να μάθουν κι’ άλλοι την τέχνη του Φυθκιώτικου για να μην χαθεί». Σημειώνεται ότι τα φυθκιώτικα είναι εγγεγραμμένα στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κύπρου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το Φυθκίωτικο Υφαντό αποτέλεσε την έμπνευση για τη φετινή αφίσα του FEMME FEST CYPRUS, και πραγματικά μπορεί κάποιος να επιβεβαιώσει ότι το Φυθκιώτικο Υφαντό δεν είναι απλώς μία «χειροτεχνία». Είναι μια τέχνη που για αιώνες λειτούργησε ως τρόπος αφήγησης και διασύνδεσης ανάμεσα σε γενιές γυναικών. Όπως αναφέρεται και σε ανάρτηση του στα ΜΚΔ του FEMME FEST CYPRUS 2025, «Βελονιά τη βελονιά, οι γυναίκες ιστορούσαν μνήμες, μετέφεραν εμπειρίες, συναισθήματα και αγώνες».
Η τέχνη του Φυθκιώτικου και πολλών άλλων τεχνών, (που μετά βίας και δυσκολίας καταφέρνουν να «επιβιώνουν» στη σύγχρονη εποχή), εκτός από ασχολία και εργασία για κάποιους/κάποιες, παραμένει η παρέα τους και ένας τρόπος έκφρασης και… ζωής.
Γράφει η Χριστίνα Γεωργίου